Gençler gün içinde sık sık müzik dinliyor. Çünkü müzik dinlemek beyinde duygularla ve ödül algısıyla ilgili bölgeleri etkinleştiriyor. Bu sayede müzik dinleyerek daha iyi ve enerjik hissedebiliyorlar. Bazı insanlar ise uykuya dalarken dalga sesi, rüzgâr sesi gibi dinlendirici müzikler dinlemeyi tercih edebiliyor. ABD Ulusal Uyku Vakfı gibi kurumlar yatmadan önce rahatlatıcı müzikler dinlemeyi tavsiye ediyor. Peki siz gece uyumadan önce müzik dinlemeyi sever misiniz?

Bazen uyumadan önce müzik dinlediğimizde, dinlediğimiz melodi zihnimizde dönüp durarak uyumamızı zorlaştırabiliyor. Bu durum maalesef uyku kalitemizi olumsuz etkileyebiliyor.

Baylor Üniversitesi Psikoloji ve Sinir Bilimi Bölümünden Michael K. Scullin ve ekibi, bu konuyu araştırmak üzere bir çalışma yaptı. Sonuçları Psychological Science dergisinde yayımlanan araştırmanın çıkış noktası şuydu: Acaba müzik dinleyerek uyumak veya uyumadan önce müzik dinlemek, zihnimizi meşgul eden ve bu nedenle de uykumuzu kaçıran düşünceleri önleyerek daha iyi uyumamızı sağlar mı? Yoksa aslında dinlediğimiz bu melodiler zihnimizde dönüp durarak uyku kalitemizi olumsuz mu etkiler?

Bir melodinin istemsizce beynimizde dönüp durması ve rahatsız edici şekilde dilimize dolanması durumu, istemsiz müzikal imgelem olarak adlandırılıyor.

Çalışmanın ilk aşamasında 199 katılımcı uyku kaliteleri, günün hangi saatlerinde müzik dinledikleri, müzik dinleme sıklıkları, hangi müzik türünü dinlemeyi tercih ettikleri, dinledikleri müziklerin zihinlerine sık sık takılıp takılmadığı gibi soruların bulunduğu anketi cevapladı. Anket sonuçlarına göre katılımcıların %87’si uyku öncesi müzik dinlemenin uyku kalitesini geliştirdiğine inandığını ifade etti. Ancak daha seyrek müzik dinleyenlerle kıyaslandığında daha sık müzik dinlediğini belirten katılımcıların uyku kalitelerinin daha kötü olduğu ve gün içinde kendilerini daha sık uykulu hissettikleri belirlendi. Katılımcıların %77’si ise bir melodinin zihinlerine takılıp durması durumunu sık sık yaşadıklarını belirtti. Sonuçlara göre sık müzik dinlemek, bir melodinin zihne takılıp kalması durumunu gündüz saatlerine kıyasla uyku vaktinde daha fazla artırıyor. Bu durum ise uyku kalitesini olumsuz etkiliyor.

Araştırmacılar deneye katılanların beyin aktivitesini elektroensefalografi (EEG) olarak isimlendirilen bir yöntemle tespit etti.

Araştırmacılar yürüttükleri ikinci deneyi uyku laboratuvarında gerçekleştirdi. Laboratuvarda katılımcıların uyku esnasında beyin dalgaları, kandaki oksijen seviyeleri, nefes alıp verme düzenleri, kalp atım hızları ölçüldü. Geceyi uyku laboratuvarında geçiren katılımcılara, popüler üç şarkının sözlü ve sözsüz versiyonları rastgele dinletildi. Daha sonra katılımcılara zihinlerine melodi takılıp takılmadığı soruldu. Ayrıca yapılan ölçümler ile bu durumun katılımcıların uyku kalitesini etkileyip etkilemediği belirlenmeye çalışıldı.

Sonuçta anket çalışması aşamasında duygu durumunu düzenlemek için müzik dinlediğini belirten kişiler, uyku testi sırasında müzik dinlediklerinde stres seviyelerinde azalma olduğunu ve rahatladıklarını belirttiler. Ayrıca müzik dinlerken ve dinledikten sonra katılımcıların kan basınçlarında azalma olduğu tespit edildi. Ancak uyku kalitesine etkisiyle ilgili veriler, uykuya dalmadan önce müzik dinlemenin, melodinin zihne takılıp durmasına yol açarak bazı uyku sorunlarına neden olduğunu gösterdi. Örneğin uykuya dalmada zorluk, gece boyunca daha uzun süre uyanık kalma ve derin uyku süresinin kısalması gibi sorunların ortaya çıktığı belirlendi. Araştırmacılar ilginç bir sonuç daha elde etti: Enstrümantal müzik dinleyen katılımcılarda melodinin zihne takılıp kalması durumu, sözlü müzik dinleyen kişilere kıyasla daha sık görüldü. Yani uykudan önce enstrümantal müzik dinlemek, uyku kalitesini daha kötü etkiledi.

Üçüncü deneyde ise katılımcıların uyku esnasındaki beyin aktiviteleri incelendi. Sonuçta bir melodinin zihinde tekrar etmesi durumunu yaşayan katılımcıların beyinlerinde, uyku sırasında yavaş dalgalanma meydana geldiği gözlendi. Araştırmacılar bu bulguların uyku esnasında gerçekleşen bellek yapılandırmasına işaret ettiğini düşünüyor.

Bellek yapılandırması, kısa süreli belleğe geçici olarak kaydedilen bilgilerin uyku sırasında tekrar aktif hâle gelerek kalıcı şekilde saklanacağı uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.

Uyku esnasında gün içinde öğrendiğimiz bilgiler, yaşadığımız deneyimler ve anılar hafıza ile ilişkili beyin bölgeleri tarafından işleniyor. Araştırmacılar, uyku öncesinde dinlediğimiz müziğin uyuyor olsak da beynimizde işlenmeye devam ettiğini öne sürüyor. Bu durumda melodi zihnimizde tekrar ediyor ve uyku kalitesini bozabiliyor.

Neden bazen dinlediğimiz şarkıların zihnimizde tekrar edip durduğu sorusunu daha önce Soru-Cevap köşemizde cevaplamıştık.

Peki, neden her müzik dilimize dolanmaz?

Bir melodinin zihinde tekrar etmesi durumu, dinlediğimiz her müzikte gerçekleşmez. Londra Üniversitesi Psikoloji Bölümünden Kelly Jakubowski ve arkadaşları, zihinde tekrar edip duran melodilerin ne tür özelliklere sahip olduğunu belirlemek için bir çalışma gerçekleştirdi. Sonuçlar temposu genel olarak yüksek olan, melodinin sıklıkla değişim göstermediği, daha fazla tekrarlayan unsurlara sahip şarkılarda bu durumun daha fazla meydana geldiğini gösteriyor.

Uyku kalitenizi düşürmek istemiyorsanız müzik dinlediğiniz saatlere dikkat edebilirsiniz.

Peki, istemsiz olarak zihnimizde dönüp duran melodilerden nasıl kurtulabiliriz?

Araştırmacılar, zihnimizde tekrar eden melodilerden kurtulmak için dilimize dolanan şarkının tamamını dinlememizi, farklı bir şarkı ile dikkatimizi dağıtmamızı veya bilinçli olarak aklımıza takılan şarkıyı yok saymaya çalışmamızı öneriyor.

Sonuç olarak uyumadan önce müzik dinlemek, melodilerin istemsiz şekilde zihnimizde dönüp durmasına ve uykumuzun bölünmesine neden olabilir. Eğer müzik dinlemekten vazgeçemiyor ancak uyku kalitenizden de ödün vermek istemiyorsanız müzik dinlediğiniz saatlere dikkat edebilir, özellikle yatmadan hemen önce müzik dinlememeye çalışabilirsiniz.

Kaynaklar:

Geffen, T. ve Pitman, M., “Repeated-measures factorial design: Exploring working memory interactions in earworms”, Research Methods in the Social Sciences, s. 114- 129, Wits University Press, 2019.
Jakubowski, K. ve ark., “Dissecting an Earworm: Melodic Features and Song Popularity Predict Involuntary Musical Imagery.”, Psychology of Aesthetics, Creativity and the Arts, Cilt 11, Sayı 2, s. 122–135, 2017.
Liikkanen, L. A., “Inducing involuntary musical imagery: An experimental study.”, Musicae Scientiae, Cilt 16, Sayı 2, s. 217-234, 2012.
Scullin, M. K., Gao, C. ve Fillmore, P., “Bedtime music, involuntary musical imagery, and sleep.”, Psychological Science, Cilt 32, Sayı 7, s. 985-997, 2021.
Solso, R. L., Maclin, M. K. ve Maclin, O. H., Bilişsel Psikoloji, Çev.: A. Ayçiçeği-Dinn, Bilge Kültür Sanat, 2007.

Dr. Mine İmren
Ahi Evran Üniversitesi Psikoloji Bölümü Araştırma Görevlisi

Alıntı: Tübitak Bilim Genç Dergisi